بیماری سلیاک چیست؟ (علائم، تشخیص و درمان)

سلیاک می تواند علائم مختلف و متفاوتی را ایجاد نماید، اما در برخی موارد این بیماری هیچ علائمی نشان نمی دهد، در این مورد قسمتی از روده فرد سالم بوده و قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش‌گیری از بروز علائم است. برخی از علائم گوارشی بیماری سلیاک در بزرگسالان شامل: 

• نفخ و گاز
• اسهال یا یبوست 
• کاهش وزن ناگهانی
• درد شکم
• حالت تهوع و استفراغ

در عین حال نیمی از بزرگسالانی که به سلیاک مبتلا می شوند علائم گوارشی را تجربه نمی کنند. برخی از علائم شایع دیگر سلیاک شامل: 

• سوء جذب آهن و ویتامین  B12 و به دنبال آن کم خونی
• از دست دادن تراکم استخوان (پوکی استخوان)
• خشکی و ظاهر شدن جوش روی پوست
• زخمهای دهانی
• سردرد و خستگی
• آسیب سیستم عصبی (عدم تعادل و هماهنگی بدن)
• درد مفاصل
• کاهش عملکرد طحال( هیپوسپلنیسم)
• افزایش آنزیم های کبدی

علائم سلیاک در کودکان

کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر علائم گوارشی از خود نشان می دهند. برخی از علائم سلیاک در کودکان عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• یبوست یا اسهال مزمن
• تورم شکم
• گاز
  مدفوع کم رنگ و بدبو
• کوتاهی قد 
• تاخیر در بلوغ
• عدم رشد 
• آسیب به مینای دندان
• کاهش وزن
• کم خونی
• بلوغ تاخیری
• علائم عصبی (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، ناتوانی در یادگیری، سردرد، عدم هماهنگی عضلات و تشنج)

تشخیص این اختلال گوارشی دشوار است زیرا که بسیاری از افراد هیچ یک از علائم این بیماری را تجربه نمی کنند. (قسمتی از روده این افراد سالم بوده و مواد مغذی از این همین طریق جذب می شوند) از طرفی به علت مشترک بودن علائم این بیماری با بیماری های دیگری نظیر روده تحریک‌ پذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، دیورتیکولوزیس، عفونت‌های روده کوچک، نشانه های خستگی مزمن و افسردگی این بیماری به درستی تشخیص داده نمی شود و حتی ممکن است تحت درمان بیماری های دیگر قرار بگیرند که در این صورت بیماری آنها درمان نخواهد شد. در هر حال افراد مبتلایی که هیچ یک از علائم سلیاک را نداشته و یا بیماری آنها به درستی تشخیص داده نمی شود، در دوره سلیاک خاموش قرار دارند. ( از هر 7 نفر مبتلا به سلیاک، بیماری 6 نفر از آنها اشتباه تشخیص داده می شود). برخی از افراد تصور می کنند این بیماری نادر است در صورتی که آمار ابتلا به این بیماری 1 نفر از هر 500 نفر است. در حال حاضر ایران چیزی در حدود 150 هزار مبتلا به سلیاک دارد. این اختلال روده ای تنها مختص کودکان نیست بلکه ممکن است در هر سنی حتی کهنسالی ایجاد شود.

در اغلب موارد افرادی که به سلیاک مبتلا هستند بعد از مصرف گلوتن علائم گوارشی از خود نشان می دهند. برخی از روش های تشخیص سلیاک عبارتند از:

• آزمایش خون (اندازه‌گیری آنتی بادی ضد گلیادین و ضد اندومایزیال (anti-tTG) در آزمایش‌ها سرولوژِی)
• HLA تایپینگ
• بیوپسی دئودنوم با آندوسکوپی
• تستهای تحمل خوراکی (گریلوز، لاکتوز)

تست سرولوژی همان بررسی  بررسی آنتی بادی های Anti TTG و  Anti EMA است. این تست در 95% افراد مبتلا به سلیاک مثبت است اما اختصاصی نمی باشد یعنی ممکن است در افراد غیر سلیاکی نیز مثبت ( مثبت کاذب) باشد از همین روی انجام این تست باید همراه با نمونه برداری از روده باشد تا پزشک تشخیص سلیاک اطمینان حاصل نماید.در برخی موارد نیز با وجود بیماری سلیاک تست سرولوژی منفی است ( منفی کاذب ) که در این صورت اگر نمونه برداری بیوپسی نیز منفی باشد تشخیص این بیماری در فرد رد می شود. ولی اگر تست مثبت ولی بیوپسی منفی باشد، باید مجدداً از بیماری نمونه گیری شود و اگر تست منفی و بیوپسی مثبت باشد، احتمالاً فرد به دیگر بیماری های روده مبتلا شده است.

افرادی با مشخصات زیر لازم است تست سرولوژی سلیاک را انجام دهند :

• اسهال مزمن آبکی
• نفخ شکم
• کودکان مبتلا به تاخیر رشد و کوتاه قد
• کم خونی و فقر آهن بدون توجیه
• ضایعات پوستی خارش دار درماتیت هرپتی فرم
• آفت دهانی دردناک
• سابقه خانوادگی ابتلا به سلیاک
• دیابت تیپ یک – تیروئیدیت اتوایمیون – آرتریت روماتوئید – لوپوس – کولیت اولسراتیو
• کمبود کلسیم خون و کمبود VitD و پوکی استخوان ( بدون توجیه )
• افزایش آنزیم های کبدی بدون توجیه

این بیماری ژنتیکی غیر قابل درمان است و تنها می توان  با رعایت رژیم غذایی علائم آن را کنترل نمود. پایه و اساس درمان بیماری سلیاک مبتنی بر حذف پروتئین گلوتن به طور کامل از رژیم غذایی است (فرد باید از مصرف غذاهای دارای گندم, جو , جو سیاه اجتناب ورزد). به دنبال رعایت رژیم فاقد گلوتن آنتی بادی های ترشح شده از بین رفته، بافت های آسیب دیده روده بهبود می یابد و از ایجاد آسیب های بیشتر پیشگیری به عمل خواهد آمد. زمان بهبودی پس از شروع رژیم به طور متوسط بین 3 تا 6 ماه است.

افراد مبتلا به سلیاک باید تا آخر عمر از مصرف گلوتن پرهیز کنند همچنین برخی از افراد مبتلا به سلیاک نمی توانند لاکتوز موجود در لبنیات را تحمل کنند از همین روی اگر با مصرف لبنیات علائم سلیاک تشدید می شوند، باید از مصرف لبنیات نیز اجتناب نمود.

به نقل قول از clevelandclinic:

Most people find their symptoms begin to improve almost immediately after starting a gluten-free diet. It may take several weeks to replace your nutritional deficiencies and several months for your gut to fully heal.

ترجمه: اغلب افراد متوجه بهبود علائم بلافاصله پس از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن می شوند. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا کمبودهای تغذیه ای جبران شود و چندین ماه طول بکشد تا روده به طور کامل بهبود یابد.

منبع: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14240-celiac-disease