سلیاک یا اسپروی سلیاک چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

سلیاک می تواند علائم مختلف و متفاوتی را ایجاد نماید، اما در برخی موارد این بیماری هیچ علائمی نشان نمی دهد، در این مورد قسمتی از روده فرد سالم بوده و قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش‌گیری از بروز علائم است.برخی از مهمترین علائم این بیماری به این شرح است:

• نفخ
• اسهال – یبوست در بالغین
• کاهش وزن ناگهانی
• استئاتوره (اسهال چرب یا حجیم و رنگ پریده‌است )
• خستگی
• آسیب به رشد کودک
• آتروفی
• ضعف عضلانی
• سوء جذب آهن و ویتامین  B12 و به دنبال آن کم خونی
• سوء جذب کلسیم و ویتامین D
• شکستگیهای پاتولوژیک استخوان
• آمنوره
• ناباروری
• تنگی پیلور
• ، اکیموز، پتشی (کمبود ویتامین K)
• درماتیت هرپتیفورم (شیوع سرطانهای روده در بیماران سلیاکی بالاست.)
• ظهور جوش بر روی پوست یا خشکی آن
• زخمهای دهانی
• عدم تعادل و هماهنگی
• پوکی استخوان
• افسردگی
• سقط مداوم جنین
• ریزش مو
• پوسیدگی دندان‌ها یا تاخیر در رشد دندان ها
• سوزن سوزن شدن پاها
• تاخیر در قاعدگی یا نامنظم شدن دوران عادت ماهانه

تشخیص این اختلال گوارشی دشوار است زیرا که بسیاری از افراد هیچ یک از علائم این بیماری را تجربه نمی کنند.(قسمت از روده این افراد سالم بوده و مواد مغذی از این همین طریق جذب می شوند.) از طرفی به علت مشترک بودن علائم این بیماری با بیماری های دیگری نظیر روده تحریک‌ پذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، دیورتیکولوزیس، عفونت‌های روده کوچک، نشانه های خستگی مزمن و افسردگی این بیماری به درستی تشخیص داده نمی شود و حتی ممکن است تحت درمان بیماری های دیگر قرار بگیرند که در این صورت بیماری آنها درمان نخواهد شد. در هر حال افراد مبتلایی که هیچ یک از علائم سلیاک را نداشته و یا بیماری آنها به درستی تشخیص داده نمی شود، در دوره سلیاک خاموش قرار دارند.( از هر 7 نفر مبتلا برای 6 نفر از آنها تشخیص به اشتباه داده می شود.)برخی از افراد تصور می کنند این بیماری نادر است در صورتی که آمار ابتلا به این بیماری 1 نفر از هر 500 نفر است. در حال حاضر ایران چیزی در حدود 150 هزار مبتلا به سلیاک دارد.این اختلال روده ای تنها مختص کودکان نیست بلکه ممکن است در هر سنی حتی کهنسالی ایجاد شود.

یکی از ساده ترین راهکار تشخیص این بیماری، استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن است، که در صورت برطرف شدن علائم این بیماری می توان نتیجه گرفت فرد به سلیاک مبتلا شده است.از طرفی سطح آنتی بادی‌های خاص در خون افراد مبتلا به سلیاک بالاتر از حد طبیعی است، این آنتی بادی ها توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به ترکیباتی که به بدن آسیب می‌رساند، ایجاد می‌شوند. روش های تشخیص سلیاک به این شرح است:

• آزمایش خون (اندازه‌گیری آنتی بادی ضد گلیادین و ضد اندومایزیال (anti-tTG) در آزمایش‌ها سرولوژِی)
• HLA تایپینگ
• بیوپسی دئودنوم با آندوسکوپی
• تستهای تحمل خوراکی (گریلوز، لاکتوز)

تست سرولوژی همان بررسی  بررسی آنتی بادی های Anti TTG و  Anti EMA است. این تست در 95% افراد مبتلا به سلیاک مثبت است اما اختصاصی نمی باشد یعنی ممکن است در افراد غیر سلیاکی نیز مثبت ( مثبت کاذب) باشد از همین روی انجام این تست باید همراه با نمونه برداری از روده باشد تا پزشک تشخیص سلیاک اطمینان حاصل نماید.در برخی موارد نیز با وجود بیماری سلیاک تست سرولوژی منفی است ( منفی کاذب ) که در این صورت اگر نمونه برداری بیوپسی نیز منفی باشد تشخیص این بیماری در فرد رد می شود. ولی اگر تست مثبت ولی بیوپسی منفی باشد، باید مجدداً از بیماری نمونه گیری شود و اگر تست منفی و بیوپسی مثبت باشد، احتمالاً فرد به دیگر بیماری های روده مبتلا شده است.

افرادی با مشخصات زیر لازم است تست سرولوژی سلیاک را انجام دهند :

• اسهال مزمن آبکی
• نفخ شکم
• کودکان مبتلا به تاخیر رشد و کوتاه قد
• کم خونی و فقر آهن بدون توجیه
• ضایعات پوستی خارش دار درماتیت هرپتی فرم
• آفت دهانی دردناک
• سابقه خانوادگی ابتلا به سلیاک
• دیابت تیپ یک – تیروئیدیت اتوایمیون – آرتریت روماتوئید – لوپوس – کولیت اولسراتیو
• کمبود کلسیم خون و کمبود VitD و پوکی استخوان ( بدون توجیه )
• افزایش آنزیم های کبدی بدون توجیه

این بیماری ژنتیکی غیر قابل درمان است و تنها می توان  با رعایت رژیم غذایی علائم آن را کنترل نمود. پایه و اساس درمان بیماری سلیاک مبتنی بر حذف پروتئین گلوتن به طور کامل از رژیم غذایی است.( فرد باید از مصرف غذاهای دارای گندم, جو , جو سیاه اجتناب ورزد.) به دنبال رعایت رژیم فاقد گلوتن آنتی بادی های ترشح شده از بین رفته، بافت های آسیب دیده روده بهبود می یابد و از ایجاد آسیب های بیشتر پیشگیری به عمل خواهد آمد.زمان بهبودی پس از شروع رژیم به طور متوسط بین 3 تا 6 ماه است.

افراد مبتلا به سلیاک باید تا آخر عمر از مصرف گلوتن پرهیز کنند همچنین برخی از افراد مبتلا به سلیاک نمی توانند لاکتوز موجود در لبنیات را تحمل کنند از همین روی اگر با مصرف لبنیات علائم سلیاک تشدید می شوند، باید از مصرف لبنیات نیز اجتناب نمود.